dinsdag 8 januari 2013

(Wetenschappelijke) kennis moet openbaar worden

Als Mediatheek wil je graag informatie leveren aan je klanten. Hoewel het karakter van het internet van origine open en vrij is en je er heel veel inhoudelijk betrouwbare informatie kunt vinden (zie bijvoorbeeld de Deliciouspagina van de Mediatheek), is vrij digitaal leveren van alle soorten informatie niet altijd mogelijk. Je hebt te maken met (dure) licenties waarachter het auteursrecht zich middels (grote) uitgevers heeft verschanst. De vrijheid van het internet staat hier onder druk en het (her)gebruiken van auteursrechtelijk beschermd materiaal wordt de consument - door vooral uitgevers - lastig gemaakt. Het auteursrecht werkte in de fysieke orde goed, maar faalt in de digitale orde. Een biliotheek/mediatheek wil echter graag digitale content leveren aan de gebruikers van de diensten. Het is momenteel niet altijd mogelijk om die digitale content (tijdschriften, artikelen, kranten) zonder toestemming door te leveren. Er moet met rechthebbenden onderhandeld worden over de voorwaarden en de prijs. In Nederland, maar ook in de Verenigde Staten, is het daarom ook voor bijvoorbeeld openbare bibliotheken verboden om veel actuele e-boeken aan hun gebruikers digitaal uit te lenen, hoewel er geen technische belemmeringen zijn. Uitgevers zijn bevreesd voor een dalende af- en omzet als dit wel zou plaatsvinden.

Er zal om de vrijheid van informatie te waarborgen moeten worden aangehaakt bij nieuwe (verdien)modellen die aansluiten bij het open en vrije karakter van het internet. Voor een deel zijn die modellen er al. Er wordt geëxperimenteerd, ook door sommige uitgevers, met publiceren van wetenschappelijk onderzoek in het zogenaamde Open Access (= de vrije, onmiddellijke, permanente, online en full text toegang tot wetenschappelijke informatie). De kosten worden daarbij door de auteur of een fonds (voor Nederland bijvoorbeeld NWO) vooraf vergoed of met een inzamelingsactie onder sympathiserende gebruikers gedekt. Auteurs staat het vrij om geheel of gedeeltelijk af te zien van hun auteursrechten om verspreiding en hergebruik van hun werk te stimuleren. Zij kiezen ervoor zo een naam op te bouwen die zich uiteindelijk, als het moet langs andere weg, uitbetaalt.

Het Amsterdamse United-Academics (UA) is een vrij recent voorbeeld van zo’n nieuw wetenschappelijk publicatiecircuit dat publiceert onder Open Access. Via de site zijn een paar miljoen populair wetenschappelijke artikelen verzameld die vrij toegankelijk zijn. Ook kun je hier de UA Journal of Social Sciences lezen. “... its content is freely available on the public internet, permitting any users to read, download, copy, distribute, print, search, or link to the full texts of these articles without financial, legal or technical barriers. The only constraint on reproduction and distribution, and the only role for copyright in this domain, should be to give authors control over the integrity of their work and the right to be properly acknowledged and cited … “, aldus UA. Deze werkwijze heeft alles te maken met het verzet vanuit de academische wereld tegen bijvoorbeeld Elsevier en andere grote uitgevers die academici de auteursrechten afnemen en bibliotheken wurgcontracten opleggen, waardoor uiteindelijk altijd de rekening bij de gebruiker ligt. Een petitie tegen Elsevier is al door meer dan 13.000 wetenschappers ondertekend. 

De Directory of Open Access Journals (DOAJ) bevat alle Open Access Journals wereldwijd. Voor ons - de consument - betekent het in elk geval vrije toegang tot wetenschappelijk onderzoek. Ik verwijs de leerlingen die met hun eindwerkstuk bezig zijn in dit kader nogal eens naar de HBO Kennisbank, waar je zo'n 18.000 Open Access publicaties en afstudeerverslagen uit het HBO kunt raadplegen.
Let wel: citeren met bronvermelding uit Open Access artikelen en publicaties mag altijd, veranderen niet. Dit in tegenstelling tot andere open bronnen (onder bv. bepaalde Creative Commons Licenties). Open bronnen zijn ook belangrijk. Op het terrein van de openbare bibliotheken is daarom begin 2012 een vergelijkbare beweging als in de academische wereld te zien. De website OpenBibliotheken.nl is een onafhankelijk initiatief van informatieprofessionals Jeroen de Boer en Edwin Mijnsbergen. Op de site kunnen gebruikers zoeken naar boeken, muziek, films en andere media, uit vele open bronnen die in de reguliere catalogi van openbare bibliotheken vaak niet worden ontsloten.

Tot slot: Informatie zoeken, vinden en beoordelen is een vak dat dus niet alleen beperkt blijft tot het intypen van een term in Google.

Zie ook: Wat is open-accesspubliceren

Geen opmerkingen:

Een reactie posten