dinsdag 12 maart 2013

Het staat in Wikipedia, dus ...

Teun Lucassen van de Universiteit Twente doet onderzoek naar het vertrouwen in online media. Onlangs promoveerde hij op Trust in online information, zijn onderzoek naar de vraag hoe gebruikers de betrouwbaarheid van online informatie beoordelen. Hierbij richtte hij zich - en dat is interessant - in het bijzonder op Wikipedia. Volgens Lucassen is dit een erg geschikt voorbeeld vanwege wat hij de ‘Wikipediaparadox’ noemt: iedereen weet dat de informatie op Wikipedia over het algemeen van hoge kwaliteit is, maar door de open structuur kun je nooit helemaal zeker zijn van de betrouwbaarheid van individuele artikelen.
En er worden nogal eens pogingen gedaan om de inhoud te manipuleren. Iedereen kent wel het voorbeeld van Prinses Mabel, die in 2006 informatie over haar relatie met Klaas Bruinsma liet veranderen. De reactie van de Nederlandse Wikipedia in de Volkskrant was toen als volgt: “Een woordvoerder van de Nederlandse Wikipedia zegt dat ‘grote mensen’ de informatie op de site regelmatig proberen te ‘manipuleren’. Een team houdt wijzigingen bij en corrigeert deze zo nodig.” (VK, 30-08-2007) Wie in oktober 2011 in Italië informatie in het gratis naslagwerk wilde opzoeken, kreeg een protestpamflet te zien tegen een wetsvoorstel van de regering-Berlusconi. Het wetsvoorstel zou Wikipedia verplichten om binnen 48 uur een weerwoord te plaatsen bij een artikel, als iemand zich beledigd voelt. Wikipedia Italië wijst er op dat de organisatie altijd open heeft gestaan voor discussie met belanghebbenden en foutieve inhoud altijd heeft gecorrigeerd, maar dat een persoon nooit zelf mag uitmaken of Wikipedia moet rectificeren. Bij belediging geldt de gang naar de rechter.
Voorstanders van de vrije- en open encyclopedie zullen dan zeggen dat deze zelfregulering nu juist zo goed is aan Wikipedia. Andere, meer sceptische bezoekers, zullen er juist op wijzen dat het er dan maar aan ligt wanneer je site bekijkt, vóór of na de correctie.

Regelmatig vergeleken onderzoekers al lemma’s uit Wikipedia met die uit gerenommeerde encyclopedieën zoals de Britannica. In 2005 stelde het wetenschappelijk tijdschrift Nature vast dat de kwaliteit van enkele tientallen artikelen uit beide naslagwerken vergelijkbaar was. Latere studies bevestigden dit beeld. Tegelijkertijd blijft het wel opletten. Temeer omdat het aantal vrijwilligers dat tijd wil steken in de redactie van de artikelen steeds verder afneemt. Sommige instellingen nemen zelfs een ’wikipedian’ in dienst (Gerald R. Ford Presidential Library, British Museum, US National Archives). Dat de informatie dan ook nog eens per land behoorlijk verschilt kun je zien als je informatie zoekt over de Amerikaanse president Gerald Ford. De Engelse versie is geredigeerd door een ‘wikipedian’ van de Presidential Library en verschilt dramatisch met de Nederlandse versie.
Over het algemeen worden steeds meer artikelen door een steeds kleinere groep ‘wikipedianen’ geschreven. De meningen zijn en blijven verdeeld. Bij het tienjarig jubileum van Wikipedia in 2011 spraken de koppen in de kranten boekdelen. Een volcontinu draaiende kennisfabriek, kopte de Volkskrant. Het Parool volstond met: Wikipedia al tien jaar onbetrouwbaar.



Maar goed, terug naar Lucassen. Lucassen stelt dat er twee problemen zijn bij huidig onderzoek op internet: er zijn op internet minder professionals aanwezig die een aanwijzing geven voor de betrouwbaarheid van de bron. De eindgebruiker moet die nu dus vaak zelf beoordelen. En, de oorspronkelijke bron van de informatie is ook steeds moeilijker te traceren. Hij toont in zijn promotieonderzoek aan dat zelfs experts, mensen dus met gedegen vakkennis, informatie uit Wikipedia nagenoeg hetzelfde waarderen als leken. Nog opmerkelijker is dat grove inhoudelijke fouten het vertrouwen nauwelijks doen dalen, zelfs bij experts op het onderwerp. Over het algemeen zijn internetters niet bereid veel tijd en energie te stoppen in de vraag of informatie betrouwbaar is, of niet. Mensen vertrouwen verder slechte artikelen minder als ze weten dat ze van Wikipedia komen (in een andere layout is hun vertrouwen groter). Tot slot: mensen die negatief zijn over Wikipedia schatten minder goed in of een individueel artikel betrouwbaar is of niet.
Uiteindelijk komt het toch vooral op de gebruiker zelf aan, denkt Lucassen. Die kan op verschillende manieren de betrouwbaarheid toetsen: Hoe is de schrijfstijl van een artikel? Staat het vol spelfouten? Hoe lang is de tekst? Vaak geldt dat hoe langer een lemma is, hoe betrouwbaarder. De schrijvers hebben er immers veel tijd in gestoken. Ook het aantal referenties onder een artikel geeft een indicatie. Toch zijn ook deze criteria niet absoluut. Lucassen: “Je kunt niet in zijn algemeenheid zeggen dat Wikipedia betrouwbaar is, net zomin als je kunt zeggen dat de encyclopedie onbetrouwbaar is. De kwaliteit van de meeste artikelen is goed, maar er zitten rotte appels tussen. Het hele principe van Wikipedia –de openheid ervan– zorgt er nu eenmaal voor dat er altijd een niveau van onbetrouwbaarheid zal zijn. Als mensen zich daar maar bewust van zijn.” En voor onderzoekers, journalisten én leerlingen geldt dat het een must is om informatie altijd te dubbelchecken. Juist vanwege de overvloed aan gegevens ontkomt ook de gewone internetter er niet meer aan. Maar is die daartoe bereid?

Twee scholieren van het CSG Dingstede te Meppel presenteerden (in het kielzog van het onderzoek en onder begeleiding van Teun Lucassen) op 28 maart 2012 de bevindingen van hun onderzoek naar hoe scholieren van het VWO de betrouwbaarheid van Wikipedia-artikelen beoordelen. Uit dit onderzoek blijkt dat bijna de helft van de scholieren – uit 2 en 5 VWO – nog niet weet dat iedereen anoniem bewerkingen mag uit voeren op Wikipedia-artikelen.
Zowel de bovenbouwleerlingen (5VWO) als de onderbouwleerlingen (2 VWO) zijn echter in staat artikelen van goede en slechte kwaliteit van elkaar te onderscheiden. Lucassen: “Opmerkelijke bevinding is dat VWO2 leerlingen meer het idee hebben dat hun docenten Wikipedia betrouwbaar vinden dan dat VWO5 leerlingen dit idee hebben.” Een verklaring voor dit resultaat is dat VWO scholieren in de onderbouw minder les krijgen over brongebruik en dat de bronnen die ze moeten gebruiken dus ook aan minder hoge eisen hoeven te voldoen. Voor het inschatten van de betrouwbaarheid van de artikelen op Wikipedia, gebruiken onderbouw leerlingen andere kenmerken dan bovenbouw leerlingen. VWO2 leerlingen richten zich vooral op kenmerken zoals plaatjes, terwijl VWO5 leerlingen zich vooral richten op de bronnen die vermeld staan bij de tekst.

Wikipedia is echter dé bron voor veel scholieren. Op scholieren.com zagen we vorig jaar een emotionele actie van blogger Merel. Onder het kopje Steun Wikipedia vermeldt zij: “Wikipedia is het werkstuk-walhalla, de alwetende uitkomst 's avonds laat, een uur voor deadline, de trouwe redder in tijden van wanhoop en onwetendheid. Kortom, op Wikipedia kun je vertrouwen. Het is er altijd voor je. Onvoorwaardelijk, eeuwig. Denk er eens over na. 5 euro voor de wetenschap, voor onafhankelijke en betrouwbare informatie, voor al die keren dat Wikipedia je geholpen heeft als je er niet uitkwam met je biologieboek alleen. 5 euro voor het voorkomen van de ondergang van een van de meest behulpzame, nuttige sites in heel je schoolcarrière en daarbuiten.”
Maak de materie bespreekbaar op scholen, in je lessen. En vraag als docent altijd naar een tweede bron, naast Wikipedia.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten