vrijdag 22 december 2017

Bekijk het van alle kanten

Loop er met aandacht omheen, bekijk het van alle kanten, maar stap er niet in. Behandel het kortom als een enorme kwal op het strand
Ernst Kossmann over het vraagstuk van de nationale identiteit

Wat is er toch aan de hand in ons land? De Nederlandse driekleur pronkt sind kort fier in de Tweede Kamer en leerkracht Mink de Vries van het Agnietencollege in Nieuwleusen wil leerlingen door middel van het Wilhelmus “trotser en zelfbewuster” in het leven laten staan. (Bron: De Stentor, 24-10-2017) Blijkbaar mankeert er dus iets aan onze nationale trots en ons zelfbewustzijn?
Het is ook geen geheim dat bijvoorbeeld CDA-leider Sybrand Buma al langer wil dat schoolkinderen verplicht worden om staand het Wilhelmus te zingen maar dat voorstel haalt het (voorlopig) nog niet. In plaats daarvan komen er onder het nieuwe kabinet wel verplichte lessen over het Wilhelmus als onderdeel van het ontwikkelen van een Nederlandse identiteit. En daar hebben we het dan, het gaat over onze Nederlandse identiteit. We moeten dus trots zijn of worden op Nederland! En dat gaan we doen door onder meer aandacht te besteden aan ons volkslied.

Scholen gaan dus les geven over het Wilhelmus, 'inclusief de historische context ervan'. Eerder genoemde leerkracht De Vries is er - zo blijkt - in elk geval klaar voor. Verder moet volgens het nieuwe kabinet iedere leerling in zijn schooltijd een keer naar het Rijksmuseum en naar 'ons parlement'. Volgens Minister Van Engelshoven van Cultuur hoeft dit echter ook weer niet zo letterlijk te worden opgevat. ‘Ik zeg hier nadrukkelijk dat scholen vrij zijn om op dat aanbod in te gaan. Het is geen verplichting, maar een mogelijkheid’, zo citeert de NOS haar. Scholen mogen trouwens ook naar andere musea en hoeven dus niet perse naar het Rijksmuseum. En ook met de komst naar het Binnenhof zal het niet zo’n vaart lopen. ProDemos organiseert de rondleidingen waarbij kinderen een kijkje krijgen in de Eerste en Tweede Kamer en met een beetje geluk een minister kunnen spreken. Dit jaar zal de organisatie zo’n 92.000 kinderen uit het hele land rondleiden over het Binnenhof. Als straks alle schoolkinderen een keer een bezoek brengen, betekent dat een verdubbeling van het aantal kinderen, dus ook dit voornemen vergt ook nog wel enige organisatie. (Bron: RTLnieuws)
Het is ook nog de vraag hoe de burgerschapsvorming in het curriculum wordt ingevuld. Het nieuwe kabinet trekt 80 miljoen euro extra uit voor activiteiten in het kader van cultuur (- en historisch democratisch bewustzijn). Opvallend genoeg worden die plannen in het akkoord niet onder de onderwijs- maar onder de cultuurparagraaf geschaard. (Bron: Scienceguide)

De scholen moeten hun leerlingen in elk geval op een positieve manier gaan bijspijkeren over de Nederlandse identiteit, dat is het idee. En hier begeven we ons op glad ijs, want wat is nou eigenlijk die Nederlandse identiteit in een tijd van verregaande globalisering? Kennis van de eigen geschiedenis is cruciaal, maar mag er dan ook kritisch naar die eigen geschiedenis worden gekeken?
De kennis van de Nederlandse geschiedenis en het Wilhelmus bieden volgens partijleider Buma houvast in verwarrende tijden. Ik hoop trouwens niet dat die verwarrende tijden in de ogen van Buma te maken hebben met de instroom van migranten die onze Nederlandse identiteit zouden kunnen bedreigen, maar het zou zomaar kunnen. In het regeerakkoord staat verder dat er meer geld besteed moet worden voor het uitdragen van de Nederlandse volkscultuur. In een artikel van de NOS stelt Hoogleraar volkscultuur Gerard Rooijakkers dat dat alleen een goed idee is als naast de klompenmaker en oud-Hollandse klederdracht ook de contributies van migranten aan onze samenleving worden meegenomen. Onze nationale identiteit is aan het veranderen. Leuk of niet, het is een feit.

In het Openluchtmuseum Arnhem staat daarom de hele Nederlandse geschiedenis centraal. Je vindt hier de zogenaamde Canon-presentatie, waarin bezoekers een reis maken door de vaderlandse geschiedenis. Volgens directeur Willem van Bijleveld van het Openluchtmuseum gaat het hier niet om het 'vangen' van de Nederlandse identiteit. Dat is volgens hem onmogelijk. "Identiteit verschuift steeds en dat proberen we hier juist te laten zien." Juist daarom is in het museum steeds meer te zien van de multiculturele samenleving als onderdeel van Nederlandse tradities. Zo is er in de canon ook een Nederlandse Koran opgenomen. Schoolklassen die het Openluchtmuseum in december bezoeken krijgen daar niet alleen meer te weten over Sinterklaas, maar ook over het Suikerfeest en de Ramadan. Dat lijkt me een heel goed initiatief en ook een heel interessant alternatief voor het Rijksmuseum. (Bron: NOS)

Maar goed, het Wilhelmus dan. Het Wilhelmus is rond 1570 als geuzenlied geschreven door vermoedelijk Marnix van St. Aldegonde, maar daarover bestaat nog steeds discussie. Zelfs met hulp van de computer is gezocht naar de auteur. Het werd pas in 1932 het Nederlandse volkslied. Voor die tijd was Wien Neêrlands bloed het volkslied. Het was lang gewoon dat kinderen op school het Wilhelmus leerden zingen en uitleg kregen over de tekst. "Het gebeurt op een aantal scholen ook nog steeds'', zegt een woordvoerder van de Vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs Verus. Verus vertegenwoordigt meer dan de helft van alle basisscholen in het land. Uit een onderzoek op christelijke scholen bleek enkele jaren geleden dat 89 procent van de scholen vindt dat kinderen het Wilhelmus moeten kennen als ze naar het middelbaar onderwijs gaan. De tekst is volgens de meesten ook prima. (Bron: Nationale Onderwijsgids)
Dat was echter niet altijd zo. Er ontstond al commotie volgens historicus Paul van der Steen in het boek Ware grootheid, Schamele kleinte nadat het Wilhelmus was aangenomen als het officiële volkslied. Vanuit het onderwijs kwamen bezwaren. Kinderen konden de tekst van het lied wel instuderen, begrijpen deden ze het niet. Een deel van de katholieke pers had bezwaren tegen het lied en sprak van ‘verkapt Geuzenonderwijs’ doelend op het antipapisme: “Het Wilhelmus is een doelbewuste leugen en daarom dient het op onze scholen geweerd te worden, ook als ons volkslied. Zoolang wij geen beter volkslied hebben, zullen we er geen zingen.” En ook socialisten, veelal antimonarchisten, moesten aanvankelijk niets van het Wilhelmus hebben. Volgens Van der Steen zorgde de Tweede Wereldoorlog er uiteindelijk voor dat de discussies over de nationale symbolen werden gesmoord. (Bron: Historiek.net en Trouw)
Histoforum heeft een opdracht over deze interessante periode van de invoering van het Wilhelmus. Ook op Schooltv vind je hier en hier materiaal om in de klas te gebruiken en met hulp van de Zangexpres kun je trouwens prachtig oefenen in het zingen van onze nationale hymne.

Het oudste en mooiste volkslied ter wereld is de titel van een uitgave uit 2012 van de hand van Dolf Lok. In onze Mediatheek staat dit boek al enkele jaren in de kast te pronken. Voelden wij de tijdsgeest aan? De auteur in elk geval wel, kunnen we nu met terugwerkende kracht zeggen. In een reeks van korte hoofdstukken worden in deze uitgave allerlei aspecten van het Wilhelmus aan de orde gesteld, wordt de historische situatie behandeld waarbinnen het lied is ontstaan en worden ook opbouw en structuur van het lied besproken.
In de prachtige serie Tekst in context is ook nog uitgegeven Wilhelmus en de anderen Nederlandse liedjes 1500-1700. In 21 liedjes, door Camerata Trajectina opgenomen op CD, maakt de leerling kennis met de Nederlandse cultuur van de zestiende en zeventiende eeuw. Het boek heeft zes thema’s in even zoveel hoofdstukken: oorlog, zeemansleven, religie, liefde, maatschappijkritiek en feestcultuur. Tekst, beeld en geluid brengen de veelzijdige periode tot leven, bijvoorbeeld via het oorlogsgeweld in het Wilhelmus.

De meeste leerlingen in het voortgezet onderwijs zitten in tegenstelling tot het nieuwe kabinet trouwens echt niet te wachten op lessen over het Wilhelmus. Dat blijkt uit een enquête in opdracht van de jongerenwebsite scholieren.com. Ruim 70 procent van de respondenten zegt het volkslied al te kennen. Bijna 20 procent geeft aan het niet mee te kunnen zingen. Op de vraag of lessen over het volkslied een goed idee zijn, antwoorden drie op de tien leerlingen positief. De helft vindt het geen goed idee en geeft aan tijdens eventuele Wilhelmuslessen expres niet te gaan opletten.



Ik zou ook nog om heel andere redenen voor minder enthousiasme willen pleiten. Pas op voor een te grote nostalgische opvatting van de geschiedenis. Iedereen zou toch moeten aanvoelen dat er ondertussen een andere wind waait. Juist nu staan eindelijk veel van onze “historische helden” ter discussie. Voor diegenen onder ons die Roofstaat van Ewald Vanvugt hebben gelezen en een breder historisch besef hebben moet het toch wel heel jammerlijk zijn dat in de onderhandelingen D66 bakzeil heeft gehaald. Deze partij had de wens om schoolkinderen ook onderricht te geven in de wat minder glorieuze aspecten van de geschiedenis die tot op de dag vandaag van invloed zijn op de ‘nationale identiteit’: slavernij en kolonialisme. (Bron: Joop) Gelukkig kunnen we ondertussen toch ook al wel (les)materiaal vinden met een meer kritische insteek, zoals bijvoorbeeld Was Michiel de Ruyter een zeeheld of zeerover? Juist nu moeten we dus geen stap terug gaan zetten naar nationale trots en zelfbewustzijn gevoed door nostalgie.
Of het nu wel of niet over het voeden van een Nederlandse identiteit gaat, historisch besef is voor jongeren cruciaal. Wat heeft het lezen van veel literatuur zin als je je geen enkel beeld van de tijd kunt vormen? Wij zijn trouwens niet het enige land waar jongeren geen enkel historisch besef meer hebben. In 2009 kwam naar aanleiding van een enquête onder 2000 Britse kinderen van 9 tot 15 jaar over de Tweede Wereldoorlog in het nieuws dat 1 op de 20 Britse kinderen denkt dat Hitler bondscoach van het Duitse voetbalelftal was en dat de Holocaust een soort bevrijdingsdag is. De partijen in Nederland zouden jongeren bij hun achttiende verjaardag een algemeen boek willen geven over de vaderlandse geschiedenis, schreef Historiek in september. Lijkt me een goed idee mits er in de uitgave cruciale zaken ter discussie mogen worden gesteld.

Er is trouwens volop lesmateriaal voorradig om ook op school al aandacht te besteden aan de schatten van het Rijksmuseum. Je kunt hiervoor materiaal gebruiken van het Google Cultural Institute. Er is lesmateriaal voor het het Primair Onderwijs en het Voortgezet Onderwijs en ook Schooltv heeft prachtig materiaal voor het digibord. Voor het mbo kun je hier een quest en les downloaden over Toppers van de Gouden Eeuw. Er is ook een quest over eetpatronen in de Gouden Eeuw.
Als je met je leerlingen uiteindelijk het Rijksmuseum bezoekt kun je gebruik maken van de Snapguide op de smartphones van de leerlingen. Ronnie Flex, Mertabi, Teske de Schepper, Jiami Jongejan en Defano Holwijn geven vanaf 5 april rondleidingen in het Rijksmuseum met SnapGuide. SnapGuide is een splinternieuwe gratis onderwijstool die alleen werkt op een smartphone voor leerlingen uit het Voortgezet Onderwijs. Zij leren over de Gouden Eeuw door ‘Snaps’ en ‘challenges’ van de populaire YouTubers en artiesten.



Ook is er genoeg te vinden over onze historische canon. Entoen.nu biedt materiaal en op Yurls.net zijn er wel wat voorbeelden te vinden van hele goede overzichten. Het Klokhuis biedt ook een mooi overzicht en de Canon van Nederland biedt aan de hand van topstukken van verschillende musea een goed in de les te gebruiken overzicht.

Kennis van de geschiedenis is cruciaal en we kunnen alleen maar blij zijn dat dit kabinet juist daar prioriteiten stelt, maar om dat in het kader van nationale identiteit te gieten is om met Kossmann te spreken: “stap er niet in”.